10 zasad cięcia jabłoni i gruszy

Jos de Wit
Fruitconsult, Holandia
 
W ostatnich latach zasady cięcia jabłoni i gruszy uległy znacznym zmianom. Poprzednio uznawano, że sposób cięcia zależy od odmiany. Inaczej cięto też jabłonie, a inaczej grusze. Obecnie zasady cięcia drzew obu tych gatunków są o wiele prostsze. Nie ma już zróżnicowania w sposobie ich przycinania ze względu na odmianę, co więcej wiele zasad dotyczących jabłoni ma zastosowanie również w przypadku gruszy. Chodzi przede wszystkim o to, by jak najdłużej drzewo było „młode”, tzn. aby w jego koronie utrzymywać młode pędy, na których rodzą się najlepszej jakości owoce. Poniżej podano najważniejsze zasady, dzięki którym sadownik jest w stanie poprawiać jakość owoców i zwiększać plonowanie jabłoni i gruszy.
 
1.  Cięcie drzew po posadzeniu

We współczesnym sadownictwie oczekuje się, by drzewa wchodziły w owocowanie, jak najszybciej po posadzeniu ich w sadzie. Założenie sadu z dobrej jakości drzewek i odpowiednie ich prowadzenie może przynieść już w drugim roku po posadzeniu plonowanie na poziomie 5–6 kg owoców z drzewa. Warunek – sad musi być założony z odpowiedniej jakości drzewek. W przypadku jabłoni i gruszy oznacza to minimum 6-7 pędów bocznych.

Słabsze drzewka, mające mniej pędów w koronie, wymagają zbyt długiego czasu i o wiele więcej pracy, by osiągnąć podobny efekt. Dlatego szkółkarze powinni zadbać o właściwe przygotowanie materiału nasadzeniowego, a sadownicy zająć się już tylko produkcją owoców.

Po posadzeniu drzewek do sadu niemal nie usuwa się u nich pędów. Jeśli pozostawi się wszystkie pędy, o wiele lepiej będzie rozwijał się system korzeniowy, szybciej też zgrubieje przewodnik. Tylko w przypadku kilku odmian jabłoni (‘Jonagold’, ‘Šampion’, ‘Braeburn’ i ‘Idared’) skraca się pędy boczne. Ma to uzasadnienie szczególnie u drzewek z licznymi pąkami kwiatowymi. W takiej sytuacji można skrócić pęd o około jedną trzecią. Dzięki temu zabiegowi częściowo zapobiega się ogołacaniu gałęzi. Jednocześnie zbyt długie pędy można przyciąć do odpowiedniej długości.
Zabieg ten wykonuje się również u gruszy, gdy posadzone drzewka mają zbyt długie pędy, które w przyszłości mają być mocowane do wsporników.
 
2.  Kształtowanie korony 

Dopiero w drugim roku wzrostu drzew w sadzie można rozpocząć korektę kształtu korony poprzez usuwanie gałęzi z pierwszego jej piętra. Zwykle zaczyna się od wycięcia pędów najwyżej położonych – są one często najgrubsze i w przyszłości prowadzą do problemów spowodowanych zacienianiem niżej położonych gałęzi. Jeśli nie usunie się tych pędów, w kolejnych latach również najwięcej problemów będzie przysparzał ich zbyt silny wzrost. Dotyczy to sytuacji, gdy silne, ale zbyt wysoko ułożone gałęzie pod ciężarem owoców zaczynają przeginać się ku dołowi, co skutkuje pojawianiem się na nich silnych, jednorocznych, niepożądanych pędów. Ponadto, przyrosty tak wygiętych pędów są zbyt słabe, przez co pogarsza się wielkość i wybarwienie owoców na całej gałęzi. Należy więc, na ile to możliwe, promować lekko opadające gałęzie. U odmian ‘Gala’, ‘Šampion’ i ‘Braeburn’ tolerujemy także pędy poziome, lub nawet lekko wznoszące się. U tych odmian w starszym wieku można bowiem często zauważyć zbyt słaby wzrost w dolnej partii korony. Natomiast u gruszy preferuje się pędy odchylone ku górze. 

Usuwając gałęzie zawsze pozostawia się czop. Jest to istotne zwłaszcza u gruszy, gdyż w tych miejscach wyrastają później najcenniejsze pędy.
 
3.  Kształtowanie przewodnika
 
Co roku, w przypadku braku ingerencji ze strony sadownika, przyrosty przewodnika stają się coraz krótsze i po kilku sezonach praktycznie ustają. Jednak, gdy przewodnik zacznie przewyższać wspierającą go podporę, to pod ciężarem owoców zacznie się przeginać ku dołowi. Takie zjawisko zarówno u jabłoni, jak i gruszy jest wyjątkowo niepożądane. Zwiększające się zacienienie niżej położonych pędów powoduje pogorszenie się jakości owoców. Na końcach tak zwisających gałęzi nasila się też tworzenie pąków kwiatowych. To powoduje jeszcze większe ich wygięcie i w konsekwencji zacienienie.

Ostatecznie zjawisko to istotnie utrudnia prowadzenie drzew i zwiększa nakłady na ich cięcie. Zwykle po kilku latach wyrównuje się koronę poprzez cięcie dwuletnich, rosnących w górę przyrostów. Wiąże się to jednak z silnym wzrostem pędów poniżej cięcia. Dlatego należy zapobiegać wygięciu się przewodnika. Taki efekt można osiągnąć dzięki cięciu na tzw. klik. Cięcie to polega na ograniczaniu wzrostu przewodnika, gdy tylko przekroczy on wysokość wspierającego go kołka. W tym celu zimą usuwa się około jedną trzecią jego długości, czyli 10–20 cm. Efektem takiego cięcia jest pojawienie się 2-3 silnych pędów rosnących pionowo i zakończonych pąkami liściowymi. Poniżej zaś wyrasta kilka poziomych, krótkich gałązek zakończonych pąkami kwiatowymi. W kolejnym roku najwyższy pęd należy znów mocno skrócić, tak by pozostało około 10 cm starego przyrostu. Pozostałe silnie rosnące pędy trzeba usunąć, a poziome gałązki z pąkami kwiatowymi pozostawić. Tak należy postępować co roku. 

Po kilku sezonach cięcia na tzw. klik w koronie drzewa znajduje się coraz więcej gałęzi, które nieznacznie opuszczają się pod ciężarem owoców. W efekcie poprzez takie cięcie osiąga się kontrolowaną reakcję wzrostową, która występuje jedynie w przestrzeni około 20 cm powyżej pędów stabilnie owocujących. Natomiast przewodnik pozostaje pionowy z właściwie rozmieszczonymi owocującymi konarami.
 
4.  Usuwanie pędów pozbawionych szczytowych pąków kwiatowych

Często na silnie rosnących drzewach pojawiają się pędy zakończone pąkami liściowymi. Jeśli się ich nie usunie, wyrastają z nich mocne, pionowe gałęzie, które zwykle w kolejnym roku trzeba wyciąć. Niestety, rany pozostające po cięciu są już tak duże, że wokół nich ponownie wyrastają silnie rosnące pędy. Dlatego gałązki zakończone pąkami liściowymi lepiej jest zawczasu usuwać.
 
5.  Wyprowadzanie gałęzi u podstawy korony

Zbyt wysoko posadowione korony są niewygodne, tak jak i zbyt długie pędy. Długie gałęzie pokładają się na ziemi, przez co owoce brudzą się i są łatwiej porażane przez patogeny. Utrudnia to także zwalczanie chwastów. 
Jeśli w międzyrzędzie wystają zbyt długie pędy, część owoców jest uszkadzana przez przejeżdżające maszyny. Dlatego gałęzie pierwszego piętra korony także powinny być cięte na „klik”. W drugim roku po posadzeniu drzewek, ubiegłoroczny przyrost przycina się tak, by pozostało go jedynie około 5 cm. Dzięki corocznemu przycinaniu końców pędów na „klik”, ogranicza się długość gałęzi, a także „uspokaja” ich wzrost na całej długości.
 
6.  Wcięcie w talii (okno)

W ostatnich latach drzewa prowadzi się coraz wyżej. Nie jest to problemem, jeśli drzewo ma wąską koronę. Wiele gałęzi wyrastających z przewodnika zacienia jednak pierwsze piętro korony. Takie pędy należy usunąć. Dzięki wycinaniu gałęzi tuż ponad podstawą korony, poprawia się jakość produkowanych owoców. Takie postępowanie nazywa się „wcięciem w talii” albo „oknem” ponad pierwszym piętrem korony. Na poziomie talii znajdują się krótkie pędy i pąki kwiatowe, które oczywiście mogą pozostać i owocować.

Pozostawienie tzw. wcięcia w talii, szczególnie w przypadku gruszy jest ważne dla odpowiedniego formowania pąków kwiatowych. Należy bowiem pamiętać, że liczba i jakość pąków kwiatowych zależą od ilości światła docierającego do konarów pierwszego piętra korony.
 
7.  Usuwanie grubych konarów

U jabłoni i gruszy grube, kilkuletnie konary znajdują się tylko w pierwszym piętrze korony i nazywane są tzw. stołem. Jest to jedyne miejsce na drzewie, gdzie są zachowywane wieloletnie pędy. Ponad tym poziomem (stołem) nie należy pozostawiać grubych konarów, gdyż są one zbyt szerokie i zacieniają niższe piętra korony. Ponadto na takich konarach wyrasta zbyt wiele owoców. Mimo chemicznego i ręcznego przerzedzania, owoce te często są zbyt małe.
 
8.  Młode przyrosty gwarantują najładniejsze owoce

Obecnie jabłonie i grusze prowadzi się tak, by drzewo składało się z kilku konarów podstawy (4-5 sztuk) i przewodnika. Elementy te tworzą szkielet, który jest utrzymywany przez całe życie drzewa. Dlatego też na konarach podstawy i na przewodniku muszą dominować młode pędy, z których uzyskuje się najładniejsze owoce. Z 1-3–letnich gałęzi zbiera się bowiem ładnie wybarwione i wyrośnięte owoce. Drzewa, w których dominują młode przyrosty łatwiej przerzedza się zawiązki chemicznie. Ponadto mechaniczne hamowanie wzrostu (podcinanie korzeni lub nacinanie pni) niesie w takiej sytuacji mniejsze ryzyko np. drobnienia owoców. 

U gruszy także na cztero- i pięcioletnich gałęziach mogą być dobrej jakości owoce. Należy jedynie zadbać, by na takich gałęziach pędy nie rosły zbyt silny.
 
9.  Cięcie na czop

Kiedyś za normalne uznawano usuwanie gałęzi w całości (na gładko). Wówczas jednak nie wyrastały owoconośne gałązki, co najwyżej silne pędy, które rosły pionowo, a więc stawały się bezużyteczne. Obecnie, podczas cięcia pozostawia się 1–2 centymetrowe czopy. Dotyczy to zarówno przewodnika, jak i gałęzi bocznych. Jedynie u gruszy, a także jabłoni odmiany ‘Jonagold’ pozostawia się dłuższe czopy (5–10 cm) ponieważ niełatwo wyrastają z nich poziomo pędy. Dzięki wycinaniu gałęzi na czop, na przewodniku i konarach bocznych utrzymuje się cenne owoconośne pędy. Ponadto, po takim cięciu zmniejsza się ryzyko rozwoju zrakowaceń wokół ran, a także powstawania uszkodzeń mrozowych.

 
10.  Nie tniemy przy pąkach kwiatowych

Usuwając gałęzie i wykonując cięcie pędów na tzw. klik tnie się je zawsze przy pąkach liściowych, aby w tym miejscu mogło dojść do reakcji wzrostowej. Ta sama zasada dotyczy również cięcia na młodych przyrostach. Natomiast cięcie przy pąkach kwiatowych może prowadzić do przerzedzania, ale dzięki silniejszemu wzrostowi pędów przy owocach, uzyskuje się lepsze ich wyrastanie. Dużym problemem jest jednak to, że taki wzrost pędu często jest zbyt silny i staje się on nieprzydatny w kolejnym roku. Dlatego jeśli trzeba przyciąć pęd wygięty do dołu, należy zawsze uciąć go przy pąku liściowym. Wówczas wzrost nastąpi tylko w tym miejscu, a reszta gałęzi będzie mieć wzrost „spokojny” i może wydać dobrej jakości owoce.
 
Podsumowanie
 
Powyższe proste zasady cięcia stosuje się do wszystkich odmian jabłoni i gruszy. Oczywiście, cięcie należy prowadzić tak, by promować zróżnicowany i wyrównany wzrost we wszystkich kwaterach. Uproszczenia pozwalają na to, by każdy mógł wykonać takie cięcie. Szczególnie przy zwiększaniu skali produkcji przez wielu sadowników, ważne jest by w sezonie cięcie mogło wykonywać wiele osób, nawet słabiej wykwalifikowanych. W Holandii i Belgii cięcie drzew przeprowadza się w kilku fazach. Najpierw przycina się korony drzew. Następnie usuwa się grube konary. Na koniec wykonuje się ostateczne przycinanie, czyli przerzedza gałązki i przycina konary boczne na „klik”. Podczas takiego podziału czynności, każdy pracownik koncentruje się na swoim zadaniu. Dzięki temu cięcie przeprowadzane jest szybciej, a często także lepiej.


Czytaj cały artykuł w formacie pdf