A może uprawy ekologiczne?

     Ekologiczna żywność, to pojęcie, które z roku na rok zyskuje coraz większą popularność na całym świecie, a przede wszystkim w krajach rozwiniętych. Bardzo istotną częścią koncepcji ekożywności są ekologiczne warzywa i owoce. Pogląd, że warzywa uprawiane ekologicznie są zdrowsze od tych z upraw tradycyjnych jest powszechnie uznawany. A kto z nas nie chce być zdrowy i zdrowo jeść? A zwłaszcza, kto nie chce zdrowia dla swoich dzieci?

     Czym jest rolnictwo ekologiczne? Według definicji zamieszczonej na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi rolnictwo ekologiczne to „system gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej. Produkcja ekologiczna powinna łączyć przyjazne środowisku praktyki gospodarowania, wspomagać wysoki stopień różnorodności biologicznej, wykorzystywać naturalne procesy oraz zapewnić właściwy dobrostan zwierząt.” Chodzi więc o to, aby chroniąc środowisko produkować zdrową żywność. Ekologiczne rolnictwo to także odpowiedź na zmieniające się potrzeby konsumentów. Coraz więcej ludzi chce bowiem spożywać produkty pochodzące z eko-upraw i gotowi są za to płacić więcej.

Czy to się opłaci?

     Rolnictwo ekologiczne to przede wszystkim intratny i dynamicznie rozwijający się biznes. W krajach rozwiniętych, które konwencjonalnymi metodami produkują ogromne ilości żywności, w tym warzyw i owoców, coraz więcej ludzi szuka na rynku czegoś więcej. Następuje odejście od warzyw i owoców produkowanych w wyspecjalizowanych, wielkopowierzchniowych, często monokulturowych gospodarstwach. Konsumenci szukają dostępu do produktów z małych, ekologicznych gospodarstw, najlepiej  znajdujących się w najbliższym otoczeniu.

     Rozwój ekorolnictwa ma miejsce również w Polsce. Z danych ministerstwa rolnictwa wynika, że od 2004 roku rozwój ten był bardzo dynamiczny. W 2004 roku było w Polsce 3 760 gospodarstw ekologicznych, w roku 2010, w grudniu było ich 20 956 (wzrost o 457 proc.). Na koniec września liczba ekologicznych producentów wzrosła do 24 500, czyli o 17 proc. w stosunku do końca roku 2010. Widać zatem jasno, że chętnych do produkowania ekologicznej żywności przybywa. Dotyczy to oczywiście również sadownictwa i ogrodnictwa. Rynek ekożywności wart jest w Polsce miliony euro, a przecież jesteśmy daleko w tyle za takimi krajami, jak Niemcy lub Francja, gdzie rynek ten wart jest miliardy euro.

     Ważne jest też to, że rolnictwo ekologiczne wspierane jest przez rząd i przez Unię Europejską. W Polsce ostatnie zmiany w ustawodawstwie poszły w kierunku ułatwień dla podmiotów prowadzących taką działalność, jak i dla podmiotów, które dopiero mają ją podjąć.  Łatwiej jest się zarejestrować jako producent lub przetwórca produktów ekologicznych, łatwiej też takie produkty sprzedawać. Unia Europejska wspomaga rozwój ekorolnictwa za pomocą systemu dopłat.  Ponieważ przestawienie gospodarstwa z konwencjonalnego na ekologiczne wymaga kilku lat, dopłaty przysługują również w okresie przejściowym. Dokładne informacje na ten temat dostępne są na stronie internetowej Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Ogólnie, w pakiecie „Rolnictwo ekologiczne” dopłaty wynoszą od 160 do 1800 zł/ha w zależności od wariantu. W fazie przestawienia dopłaty są wyższe. 100 procent dopłat przysługuje dla gospodarstw do 100 ha. Od 100,01 ha do 200 ha dopłaty wynoszą 50 procent stawki a od 200,01 ha jest to 10 proc. stawki.

Jak to działa

     Informacje na temat rolnictwa ekologicznego można znaleźć na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi www.minrol.gov.pl, szczegółowe informacje na temat zasad prowadzenia tego typu działalności i możliwości jej wsparcia dostępne są na stronie Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa www.arimr.gov.pl, nadzór nad produkcją ekologiczną sprawuje Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Na stronie Inspekcji www.ijhar-s.gov.pl znajdują się informacje o zasadach tego nadzoru.

     Zgłoszenia o chęci podjęcia produkcji ekologicznej należy zgłaszać do Wojewódzkiego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, właściwego dla miejsca prowadzenia działalności, na specjalnym formularzu. Zgłoszenie to należy również złożyć do wybranej jednostki certyfikującej. Jednostek certyfikujących rolnictwo ekologiczne w naszym kraju jest dziesięć.  Przystąpienie do systemu rolnictwa ekologicznego to zobowiązanie do poddania gospodarstwa kontroli oraz przestrzegania rygorów produkcji ekologicznej. Gospodarstwa ekologiczne kontrolowane są przez inspektorów jednostek certyfikujących przynajmniej raz w roku. Kontroli podlegają wszystkie użytki rolne, budynki, magazyny, przechowalnie oraz dokumentacja produkcji, w tym dowody zakupu środków produkcji.

Podstawowe zasady i wymagania do tego, aby przystąpić do programu rolno środowiskowego są roślinnej  następujące:

1. Zgłosić można całe lub część gospodarstwa.
2. Aby produkty roślinne mogły zostać uznane za ekologiczne, działki na których są uprawiane muszą przejść okres konwersji (przestawiania na ekologiczne metody produkcji), przez:

- Dwa lata przed wysiewem, lub w przypadku łąk i roślin wieloletnich, przed co najmniej dwa lata przed jej wykorzystaniem jako paszy z rolnictwa ekologicznego,

- W przypadku roślin wieloletnich innych niż rośliny łąkowe, przez przynajmniej trzy lata przed pierwszym zbiorem produktów ekologicznych,

- Konwersja rozpoczyna się od chwili poinformowania przez podmiot gospodarczy, właściwych organów o prowadzonej działalności oraz włączenia jego gospodarstwa w system kontroli.

3. Zasady ekologicznej produkcji roślinnej obejmują:

- Przyczynianie się do utrzymania i zwiększania żyzności gleby, a także zapobieganie jej erozji.

- Nawożenie poprzez ekosystem gleby, a nie za pomocą dodawanych do gleby nawozów rozpuszczalnych.

- Zakaz stosowania herbicydów, syntetycznych nawozów mineralnych, niedozwolonych środków ochrony roślin.

- Zakaz stosowania organizmów genetycznie modyfikowanych (GMO).

- Utrzymywanie i zwiększanie żyzności i aktywności biologicznej gleby poprzez stosowanie wieloletniego płodozmianu z wykorzystaniem roślin strączkowych i innych roślin na nawóz zielony, a także obornika lub materiału organicznego, najlepiej przekompostowanego, pochodzącego z produkcji ekologicznej.

- Dopuszcza się stosowanie preparatów biodynamicznych.

- W przypadku kiedy potrzeby odżywcze nie mogą być zaspokojone przy pomocy środków określonych powyżej, w produkcji ekologicznej można używać – tylko w koniecznym zakresie – wyłącznie nawozów i środków poprawiających właściwości gleby wymienionych w odpowiednim rozporządzeniu.

- Podmioty gospodarcze są zobowiązane do przechowywania dokumentacji potwierdzającej potrzebę użycia takich środków.

Problemy ekologicznych producentów

     Ekologiczna produkcja żywności, w tym warzyw i owoców nie jest wolna od zagrożeń. Z jednej strony działalność taka łączy się z koniecznością spełniania wielu formalnych wymogów, zmagania się z biurokracją i zmiennymi przepisami. Obecny Program Rozwoju Obszarów Wiejskich kończy się w roku 2013. Unia jest w kryzysie i może dojść do cięć wydatków również w tym zakresie, a to może oznaczać mniejsze wsparcie dla ekologii w produkcji żywności.

     Są też problemy innej, niż biurokratyczna, natury. W Polsce, pomimo dynamicznego rozwoju, produkcja żywności ekologicznej jest jeszcze mało popularna. Ponieważ koszty takiej produkcji są 2 – 3 razy wyższe od kosztów produkcji konwencjonalnej, dla konsumentów problemem może być poziom cen takich produktów (na przykład 6 zł za kilogram marchwi lub jabłek). A to oznacza, że rynek zbytu ograniczony jest do klientów o większym stopniu zamożności. Poza tym ograniczone są kanały dystrybucyjne. Oprócz specjalnych sklepów, warzywa i owoce ekologiczne spotkać można tylko w niektórych sieciach handlowych. Zresztą w sieciach tych traktowane są one po macoszemu. Słabo wyeksponowane nie przyciągają uwagi klientów. Pozytywnym faktem jest to, że sprzedaż ekologicznej żywności rozwija się w Internecie. Poza tym na świecie znane są już działania mające pomóc rolnikom w sprzedaży ekożywności. Najczęściej jest to realizowane przez wyeliminowanie pośredników z łańcucha dystrybucyjnego. Rolnicy na lokalnych rynkach sprzedają swoje produkty bezpośrednio konsumentom. Często polega to na tym, że grupy konsumentów z góry umawiają się z producentem ile i jakich produktów chcą w sezonie zbiorów zakupić.

     Podsumowując, stwierdzić należy, iż pomimo dynamicznego rozwoju, rolnictwo ekologiczne to wciąż margines rynku rolno-spożywczego w Polsce. Jednak moda na zdrową żywność będzie się rozwijać i rynek produktów ekologicznych będzie rósł. To stwarza szansę dla wielu producentów warzyw i owoców, zwłaszcza dla producentów małych, którzy na rynku tradycyjnym przegrywają z dużymi gospodarstwami towarowymi wykorzystującymi efekt skali do redukcji kosztów własnych i zyskiwania przewagi konkurencyjnej. Przy odpowiedniej organizacji rynku zbytu produkcja ekologiczna daje perspektywy dobrych zysków i to pomimo wyższych kosztów i większej pracochłonności w porównaniu do konwencjonalnych technologii. A są jeszcze przecież dopłaty. Poza tym, mały producent znajdując dla siebie rynkową niszę w postaci ekologicznej produkcji warzyw, nie jest narażony na bezpośredni nacisk konkurujących ze sobą dużych gospodarstw tradycyjnych. Może lepiej być lokalnym liderem na niszowym rynku niż przegrywać konkurencję z polskimi i zagranicznymi towarowymi producentami warzyw i owoców.

Marek Słowiński

Jeśli masz pytania napisz do autora: marek.s|fresh-market.pl| |marek.s|fresh-market.pl