Jeszcze o eksporcie ziemniaków
Pan dr Nowacki jest kierownikiem oddziału IHAR w Jadwisinie i specjalistą w tematyce ziemniaków. W rozmowie z redakcją fresh-market.pl, w sposób obszerny i bardzo kompetentny opisał sytuację i problemy polskiego rynku ziemniaków, skutkujące tym, że eksport tych warzyw z Polski jest bardzo utrudniony.
W tej samej kwestii zwróciliśmy się z kilkoma pytaniami do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Nasze pytania skierowaliśmy do Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Pani Krystyny Gurbiel, pytania te składając na ręce rzecznika prasowego Ministerstwa.
Nasze pytania były sformułowane następująco:
Jak Ministerstwo ocenia to, co udało się uzyskać w ostatnim porozumieniu z Komisją Europejską? Czy będzie to duże ułatwienie w eksporcie ziemniaków?
Czy Ministerstwo planuje dalsze działania, które ułatwiłyby eksport, a jeśli tak to jakie. Czy rozważana jest kwestia przerzucenia nacisku na jakość sadzeniaków, co pozwoliłoby zapewne na ograniczenie występowania Cms w Polsce.
W odpowiedzi uzyskaliśmy bardzo obszerne stanowisko Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi przesłane redakcji portalu fresh-market.pl przez Panią Małgorzatę Książyk, Dyrektor Biura Prasowego MRiRW, za co bardzo Pani Dyrektor dziękujemy. Poniżej przedstawiamy treść otrzymanego oświadczenia (podkreślenia redakcji fresh-market.pl).
Bakteria Clavibacter michiganensis ssp. sepedonicus (Cms) jest organizmem, którego zwalczanie jest regulowane przepisami fitosanitarnymi w wielu państwach, w tym w państwach Unii Europejskiej. Zwalczanie i zapobieganie rozprzestrzenianiu się bakterii Cms regulują dwa akty prawa unijnego, a mianowicie:
1) dyrektywa Rady 2000/29/WE z dnia 8 maja 2000 r. w sprawie środków ochronnych przed wprowadzaniem do Wspólnoty organizmów szkodliwych dla roślin lub produktów roślinnych i przed ich rozprzestrzenianiem się we Wspólnocie (Dz. Urz. UE L 169 z 10.7.2000, str. 1, z późn, zm.), zgodnie z którą bakteria ta ma status organizmu kwarantannowego i podlega obowiązkowi zwalczania;
2) dyrektywa Rady 93/85/EWG z dnia 4 października 1993 r. w sprawie zwalczania bakteriozy pierścieniowej ziemniaka (Dz. Urz. WE L 259 z 18.10.1993, str. 1, z późn. zm.), która określa szczegółowe zasady zwalczania tej bakterii i zapobiegania jej rozprzestrzenianiu się.
Bakteria Cms jest uważana za jeden z najgroźniejszych z punktu widzenia polskiego rolnictwa organizmów kwarantannowych. Występuje ona na terenie całego kraju, powodując straty gospodarcze spowodowane m.in.:
1) kosztami zwalczania tej bakterii ponoszonymi przez rolników;
2) ograniczeniami w dostępie do rynków pozostałych państw Unii Europejskiej;
3) bezpośrednimi stratami w plonach ziemniaków powodowanymi przez tę bakterię, chociaż w Polsce przeważają bezobjawowe infekcje bakterią Cms.
W celu ograniczenia występowania bakteriozy pierścieniowej ziemniaka w Polsce prowadzone są działania o systemowym, kompleksowym i zorganizowanym charakterze. Obejmują one działania kontrolne, realizowane przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa, służące eliminacji ognisk występowania bakterii, działania informacyjne, skierowane do producentów rolnych, wsparcie finansowe dla producentów rolnych, a także wsparcie badań naukowych dotyczących tej bakterii. Podjęto w tym zakresie również współpracę międzynarodową, aby wykorzystać w praktyce doświadczenia innych krajów w zwalczaniu bakterii Cms.
Działania kontrolne Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa nakierowane są nie tylko na wykrywanie i eliminację ognisk występowania bakterii Cms w produkcji towarowej ziemniaka, ale przede wszystkim na prewencję i eliminowanie bakterii z produkcji materiału siewnego. Obowiązkowym badaniom na obecność bakterii poddawane są wszystkie sadzeniaki ziemniaka, co gwarantuje ich bezpieczeństwo fitosanitarne. Także w ramach kontroli gospodarstw towarowych, działania Inspekcji koncentrują się na ziemniakach z własnych rozmnożeń, wykorzystywanych do sadzenia. Dla producentów
sadzeniaków ziemniaka zapewniona została możliwość refundacji części poniesionych przez nich strat związanych z wystąpieniem bakterii Cms. W latach 2004-2011 wydatkowano na ten cel łącznie 14 mln zł.
Ponadto, stosowanie do nasadzeń sadzeniaków ziemniaka, poddanych urzędowej kwalifikacji, zostało objęte mechanizmem dopłat do 1 ha powierzchni gruntów ornych obsadzonych takim materiałem siewnym (dopłata ta wynosi 500 zł/1ha). Celem dopłat jest zachęcenie rolników do korzystania z sadzeniaków poddanych urzędowej kwalifikacji i przez to ograniczenie rozprzestrzeniania się organizmów szkodliwych na tej rośliny, w szczególności bakterii Cms. Także działania informacyjne, dotyczące metod zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się bakterii Cms koncentrują się na znaczeniu zdrowotności materiału rozmnożeniowego.
Należy zatem podkreślić, że działania podejmowane obecnie przez resort rolnictwa, mające na celu ograniczenie występowania w Polsce bakteriozy pierścieniowej ziemniaka, koncentrują się na zapewnieniu zdrowotności materiału siewnego ziemniaka. Dzięki tym działaniom, od roku 2004 udało się ograniczyć o połowę poziom porażenia ziemniaków towarowych w Polsce.
Występowanie bakterii Cms w Polsce jest mimo to nadal znacząco wyższe niż w pozostałych państwach członkowskich Unii Europejskiej. W związku z powtarzającymi się w przeszłości przypadkami wysyłki z Polski do innych państw członkowskich Unii Europejskiej ziemniaków, które były porażone przez tę bakterię, w 2004 r. Polska została zobligowana do przyjęcia dodatkowych wymagań fitosanitarnych obowiązujących przy wysyłce. Zgodnie z nałożonymi na Polskę zobowiązaniami wysyłane ziemniaki musiały być obligatoryjnie badane pod kątem obecności bakterii Cms przy zwiększonej do 400 bulw próbie pobieranej z każdych 25 ton wysyłanych ziemniaków. Ponadto, badaniom laboratoryjnym na obecność bakterii Cms musiały być poddawane także pozostałe partie ziemniaków, wyprodukowane w gospodarstwie, z którego pochodzą wysyłane ziemniaki. Potwierdzeniem spełnienia powyższych warunków jest zaświadczenie wydawane przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa, które powinno być załączane do wysyłanej przesyłki.
Należy zauważyć, że opisane powyżej zasady wysyłki ziemniaków z Polski do innych państw członkowskich Unii Europejskiej stanowiły znaczne utrudnienie w dostępie do rynku Unii Europejskiej dla polskich ziemniaków, jak również wpływały negatywnie na opłacalność produkcji tej rośliny. Największe utrudnienia stwarzał warunek poddania badaniom laboratoryjnym wszystkich partii ziemniaków wyprodukowanych w gospodarstwie, wysyłającym ziemniaki, przede wszystkim ze względu na związane z jego wypełnieniem trudności logistyczne i koszty. Zasady dotyczące sposobu pobierania prób bulw ziemniaków do badań powodowały, że wymóg ten był bardziej dotkliwy dla gospodarstw produkujących ziemniaki o różnej wczesności oraz ziemniaki wczesne, które nie nadają się do przechowywania. Ze względów jakościowych, ziemniaki takie są wykopywane stopniowo, w ilościach zgodnych z zapotrzebowaniem odbiorców i bezpośrednio przed ich dostarczeniem. Konieczność poddania badaniom laboratoryjnym wszystkich partii ziemniaków w gospodarstwie, czyniło wywóz wczesnych ziemniaków praktycznie niemożliwym.
Przyjęte zasady wysyłki ziemniaków do innych państw członkowskich Unii Europejskiej były przy tym łatwiejsze do spełnienia przez małe, niewyspecjalizowane gospodarstwa, produkujące pojedyncze partie ziemniaka na małym areale. Duże specjalistyczne gospodarstwa, charakteryzujące się dużą kulturą fitosanitarną, produkujące ziemniaki na znacznych areałach zostały praktycznie wyłączone z możliwości kierowania swoich plonów na rynek europejski. W ich przypadku przebadanie przed wysyłką wszystkich wyprodukowanych partii ziemniaków było bowiem niezwykle trudne, a często wręcz niemożliwe, zwłaszcza jeżeli gospodarstwa te produkowały ziemniaki wczesne lub o różnej wczesności.
Dostrzegając skalę utrudnień powodowanych przez dotychczasowe zasady wysyłki ziemniaków do innych państw członkowskich Unii Europejskiej Ministerstwo
Rolnictwa i Rozwoju Wsi wystąpiło do Komisji Europejskiej z wnioskiem o zmianę tych zasad. Zaproponowane zmiany miały umożliwić rolnikom stosującym jedynie kwalifikowany lub przebadany pod kątem występowania bakterii Cms materiał sadzeniakowy, poddawanie obowiązkowym badaniom jedynie partii ziemniaków przeznaczonych do wysyłki, bez konieczności poddawania badaniom pozostałych ziemniaków pochodzących z tego gospodarstwa.
Propozycja Ministerstwa była dyskutowana podczas obrad Stałego Komitetu ds. Zdrowia Roślin w dniach 28 lutego – 1 marca br., 25 – 26 marca br., 29 – 30 kwietnia br. oraz 23-24 maja br. w Brukseli. Należy przy tym zauważyć, że równolegle z prowadzonymi rozmowami polskie służby fitosanitarne otrzymywały informacje ze strony służb pozostałych krajów Unii Europejskiej o wysyłaniu z Polski ziemniaków, które nie były zaopatrzone w wymagane zaświadczenia, lub zaświadczenia te były fałszowane, a wśród wysyłanych w ten sposób plonów były również partie porażone, lub prawdopodobnie porażone przez Cms. Informacje
takie otrzymała również Komisji Europejskiej. Ostatecznie, dzięki pozytywnej opinii wyrażonej dla polskiej propozycji przez większość państw członkowskich, została ona zaakceptowana także przez Komisję Europejską.
Nowe warunki określają, że ziemniaki pochodzące z miejsc produkcji, w których wysadzone zostały jednie sadzeniaki kwalifikowane lub ziemniaki badane na obecność bakterii Cms przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa, będą mogły być wysyłane do innych państw członkowskich Unii Europejskiej po przeprowadzeniu badań jedynie wysyłanych partii. W przypadku pozostałych gospodarstw, niespełniających tych warunków, ziemniaki będą wysyłane na dotychczasowych zasadach tj. badaniom podlegać będzie wysyłana partia, jak również wszystkie pozostałe partie pochodzące z tego samego miejsca produkcji. Ziemniaki nie będą mogły być wysyłane z gospodarstw, w których wykryto bakterię Cms. Na podstawie przeprowadzonych badań wysyłane ziemniaki będą, podobnie jak do tej pory, zaopatrywane przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa PIORiN w stosowne zaświadczenie. Jednocześnie jednak Polska została zobowiązana do rozwiązania problemu wysyłek ziemniaków bez wymaganych zaświadczeń, w szczególności poprzez
wzmożenie kontroli na drogach.
Wynegocjowana zmiana zasad wysyłki ziemniaków do innych państw członkowskich Unii Europejskiej ułatwi dostęp do europejskiego rynku przede wszystkim producentom ziemniaków młodych, jak również dużym wyspecjalizowanym w produkcji ziemniaków gospodarstwom. Należy także podkreślić, że nowe warunki wysyłki ziemniaków do innych państw członkowskich Unii Europejskiej zachęcają rolników do korzystania z materiału nasadzeniowego wolnego od bakterii Cms, co zostało pozytywnie ocenione na arenie europejskiej, jak również przez krajowych przedstawicieli nauki.
Głównym sposobem rozprzestrzeniania się bakterii Cms są bowiem porażone bulwy wykorzystywane do nasadzeń. Wysadzanie wyłącznie kwalifikowanych sadzeniaków ziemniaka wiąże się z kosztami zakupu takiego materiału, należy jednak podkreślić, że wynegocjowane warunki dopuszczają alternatywne, tańsze rozwiązanie, jakim jest wysadzanie bulw ziemniaka z własnego rozmnożenia, poddanych badaniom na obecność bakterii Cms przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Zalecam jednak rolnikom wykorzystywanie mimo tego kwalifikowanych sadzeniaków ziemniaka, gwarantujących zarówno zdrowotność, jak i wysoką jakość plonów.
Dalsze ograniczanie, a w końcu zniesienie nałożonych na Polskę dodatkowych wymagań dotyczących wysyłki ziemniaków, wymaga jednak dalszego podnoszenia standardów fitosanitarnych przy produkcji tej rośliny, a przede wszystkim dbanie przez producentów o zdrowotność wysadzanego materiału oraz przestrzeganie zasad dezynfekcji sprzętu, maszyn i przechowalni wykorzystywanych przy produkcji.
Więcej ziemniaków w Europie
