Borówka wysoka - biologiczna walka z szarą pleśnią

dr inż. Adam Majewski
Koppert Polska Sp. z o.o.

Nikogo nie trzeba przekonywać o tym, że szara pleśń (Botrytis cinerea) powoduje olbrzymie straty na plantacjach wielu upraw i jest uznawana za najważniejszą gospodarczo chorobę grzybową na świecie. Również w uprawie borówki wysokiej w Polsce stanowi ona co roku poważne zagrożenie, a to głównie z powodu braku zarejestrowanych w tej uprawie fungicydów (chemicznych – oprócz preparatu Switch 62,5 WG® lub fungicydów biologicznych).
 
Jak wiadomo, do infekcji Botrytis cinerea może dojść w każdych warunkach, jednak w uprawach jagodowych o nasileniu choroby decydują przede wszystkim warunki atmosferyczne panujące w okresie kwitnienia i zbioru owoców. Opady występujące w tym czasie sprzyjają rozwojowi pleśni i nowym infekcjom owoców.
Szczególne problemy mają plantatorzy z szarą pleśnią występującą na dojrzewających owocach. Wiąże się to z tym, że zwykle wykonali już wcześniej 1-2 zabiegi za pomocą preparatu Switch 62,5 WG® i biorąc pod uwagę ilość zabiegów w sezonie, strategię antyodpornościową i okres karencji przedzbiorczej, nie mogą już powtarzać zabiegu tym samym preparatem. Należy zatem poszukiwać alternatywnych dla chemicznych, sposobów ochrony przed szarą pleśnią.

Od kilku lat plantatorzy wykorzystując fakt, że do obrotu i stosowania w Polsce zostało dopuszczonych kilka preparatów uznanych za preparaty wspomagające wzrost i rozwój roślin (stymulatory wzrostu), które nie wymagają ponownej rejestracji do stosowania w borówce wysokiej i innych uprawach, wykonują próby zapobiegania infekcji szarej pleśni za pomocą antagonistycznych grzybów: Trichoderma harzianum T-22 (np. preparat Trianum-P®) i Aureobasidium pullulans (preparat Boni Protect®forte). I to właśnie ten drugi preparat, pomimo tego, że jest krócej na rynku polskim wykazał wysoką skuteczność w ubiegłym – jak pamiętamy – trudnym sezonie. Nie jest to jednak „złoty środek”, gdyż zapobiega on infekcji i dlatego aby osiągnąć sukces w walce z szarą pleśnią należy podejść do problemu kompleksowo: wybierać odpowiednie odmiany dla lokalnych warunków środowiskowych, rozsądnie stosować nawożenie azotowe i nie zapominać o innych składnikach pokarmowych. Pomocne jest zastosowanie Trichoderma harzianum T-22 na korzenie roślin, który pomaga pobierać składniki pokarmowe w warunkach niskiego odczynu podłoża i zwiększa powierzchnię chłonną korzeni (więcej informacji na www.trianum.pl). Należy także unikać zagęszczenia plantacji, stosować dostępne metody chemiczne i biologiczne dla ograniczania infekcji, usuwać zainfekowane resztki roślin (miejsce zimowania patogena), stosować preparaty wzmacniające ogólną kondycję rośliny, stosować się do zaleceń odnośnie ilości wody stosowanej do zabiegów, stosować rotację substancji aktywnych i w miarę możliwości zastępować je czynnikami biologicznymi. Po zbiorze należy schładzać owoce (jak wiemy – niektóre z tych zaleceń są w przypadku upraw borówki wysokiej tylko teoretyczne).
 
Warto skierować swoją uwagę na preparaty biologiczne, których skuteczność w niczym nie ustępuje fungicydom syntetycznym, a mają kilka zalet, które należy podkreślić: patogeny grzybowe nie mogą się na nie uodpornić, nie ma okresu karencji ani pozostałości chemicznych w produkcie, są stosowane w postaci oprysku, więc pracochłonność jest podobna do zabiegu fungicydem chemicznym. Do niedawna dużym problemem było uzyskanie preparatów biologicznych w postaci skoncentrowanej i możliwej do przechowywania. Obecnie proponowane preparaty stosuje się w ilościach często poniżej 1 kg/ha i są one odporne na wiele stosowanych fungicydów, mimo tego, że składnikiem czynnym są w nich antagonistyczne  grzyby, mogą być mieszane z nawozami i insektycydami. W przypadku stosowania fungicydów należy sprawdzić ich kompatybilność na stronie producenta Trianum (www.koppert.pl) lub Boni Protect forte (www.boniprotectforte.pl) – są to tzw. listy efektów ubocznych.

Preparaty biologiczne wykorzystują najczęściej zjawisko antagonizmu pomiędzy patogenem, a organizmem pożytecznym. Preparaty te często są zaliczane do grupy stymulatorów wzrostu, dzięki czemu zgodnie z art. 5 ustawy o nawozach i nawożeniu z dnia 5 lipca 2007 roku mogą być wprowadzone do obrotu i stosowania w Polsce (Dz. U. Nr 147, poz. 1033) pod warunkiem ich wcześniejszej rejestracji w przynajmniej jednym kraju należącym do EU.
Warunkowa rejestracja fungicydu Switch 62,5 WG, jakkolwiek bardzo pomocna w ochronie borówki, nie rozwiązuje problemu zapobiegania szarej pleśni, gdyż istnieje ryzyko, że patogen Botrytis cinerea może wytworzyć rasy odporne, jeśli będziemy nadużywali jednego fungicydu. Z tego powodu Koppert Polska Sp. z o.o. przy współudziale plantatorów borówki wysokiej wykonała w 2009 roku próby zastosowania preparatu biologicznego Boni Protect®forte do zapobiegania infekcji szarej pleśni w uprawach towarowych w Polsce. Zaobserwowano skuteczne obniżenie poziomu infekcji przez Botrytis cinerea i upewniono się co do możliwości włączenia preparatu Boni Protect®forte do programu ochrony borówki w wersji IPM oraz na uprawach organicznych.

Preparat Boni Protect®forte – zawiera dwa pożyteczne szczepy grzybów antagonistycznych Aureobasidium pullulans w ilości 7,5 x 109 cfu/g produktu. Ponieważ jest produktem w 100% naturalnym nie ma okresu prewencji ani karencji. Może być stosowany aż do samego zbioru i do poprawienia warunków przechowywania po zbiorze. Co ważne: preparat powstał bez udziału inżynierii genetycznej.
 
Poznajmy bliżej sposób działania preparatów wykorzystujących działanie antagonistyczne: 
Zarodniki A. pullulans naniesione z wodą podczas oprysku na rośliny pączkują bardzo szybko tworząc kolonie na powierzchni owoców. Zapobiegają infekcji patogenów, ponieważ konkurują z nimi o pokarm i miejsce. Działanie preparatu jest o tyle skuteczne, że w miejscu kolonii A. pullulans zarodniki Botrytis cinerea nie znajdują składników pokarmowych, które stymulują wzrost fitopatogenów grzybowych i działają jako chemoatraktanty oraz nie zasiedlają powierzchni owocu, gdyż ta jest już zasiedlona przez pożyteczny grzyb. Jednocześnie pożyteczne organizmy aktywują roślinne mechanizmy odporności. Podobnie działa grzyb Trichoderma harzianum T-22, który zasiedla korzenie borówki. Jego pozytywny wpływ udowodniono już w wielu uprawach na całym świecie i obok funkcji ochronnej korzeni i wspomagania pobieranie składników pokarmowych, indukuje on systemiczną odporność całej rośliny. W roślinach z zasiedlonym przez Trichoderma systemem korzeniowym produkowane jest więcej kwasu salicylowego lub jasmonowego oraz etylenu, które odpowiadają za powstawanie różnorakich reakcji obronnych roślin (zainteresowanych dokładnym poznaniem tych mechanizmów proszę o kontakt mailowy lub telefoniczny – udostępnię stosowną literaturę).
 
Na podstawie praktycznych testów powstała propozycja zastosowania preparatu Boni Protect®forte w celu zapobiegania infekcji przez Botrytis cinerea – sprawcy szarej pleśni.

1. W czasie kwitnienia oprysk fungicydem Switch 62,5 WG® należy stosować wg zaleceń producenta.
2. Pierwsze zabiegi preparatem Boni Protect®forte należy wykonać po minimum 4 – 5 dniach od zabiegu Switch 62,5 WG®.
3. Zabieg Boni Protect®forte należy wykonać przed końcem kwitnienia, tak aby wprowadzić antagonistyczne grzyby na młode owoce. W zależności od warunków pogodowych zabieg można powtarzać kilka razy, aż do końca zbiorów.
4. Dawka jednorazowa Boni Protect®forte to 300 g/ha w 500 l wody, temperatura wody poniżej 25ºC.
5. Należy bezwzględnie zużyć cieczy roboczej w ciągu 8 godzin!
6. Produkt musi być bardzo dokładnie wymieszany z wodą przed wlaniem do zbiornika, inaczej filtry mogą zostać zablokowane. Zaleca się stałe mieszanie cieczy roboczej.
7. Nie zaleca się mieszania preparatu z fungicydami. Możliwości mieszania z nawozami i insektycydami dostępna na: link do możliwych mieszanin z Boni Protect forte.
8. Zaleca się stosowanie opryskiwaczy z pomocniczym strumieniem powietrza (z dmuchawą), aby dokładnie pokryć cieczą roboczą kwiaty i owoce.
9. Po oprysku opryskiwacz należy dokładnie przemyć czystą wodą, aby rosnące grzyby nie zapchały końcówek i filtrów.
10. Opakowanie 1,2 kg Boni Protect®forte wystarcza na 3 - 4 opryski preparatem 1 ha plantacji borówki wysokiej. Oprysk należy powtarzać kilka razy, aby preparat został naniesiony na pojawiające się nowe i rosnące owoce.
11. Produkt nie ma okresu prewencji – 0 dni, ani karencji – 0 dni. Jest nieszkodliwy dla ludzi, zwierząt i owadów pożytecznych. Nie pozostawia szkodliwych pozostałości w owocach. Można go stosować również w czasie trwających już zbiorów owoców.
12. Zalecany jest oprysk wieczorem, gdyż wtedy nawet w warunkach suszy, panująca w nocy wilgotność i brak słońca pozwoli na skuteczniejszą aktywację preparatu.  
13. Uwaga: jeśli wystąpi ulewny deszcz w ciągu 2 godzin po zabiegu – należy zabieg powtórzyć następnego dnia wieczorem, ponieważ efektywność może być obniżona. Jeśli opady wystąpiły po upływie 3 godzin od oprysku to zabiegu nie trzeba powtarzać, gdyż preparat zdążył się już uaktywnić i jest niewrażliwy na opady. 

 
A. Wariant ochrony IPM
Zabiegi:
I – Zabieg oprysku preparatem Switch 62,5 WG®  należy stosować wg zaleceń producenta do końca kwitnienia
Przerwa 4-5 dni
II - Oprysk preparatem Boni Protect®forte przed końcem kwitnienia, ale z zachowaniem 4-5 dniowej przerwy, aby substancja aktywna preparatu Switch 62,5 WG® nie zniszczyła pożytecznych grzybów antagonistycznych.
III, IV i V - Następne 2 - 3 zabiegi preparatem Boni Protect®forte należy zaplanować tak, aby maksymalnie „pokryć” okres zawiązywania owoców i ich dojrzewania.
 
B. Wariant ochrony Eko (nie stosuje się środków chemicznej ochrony roślin)
Zabiegi:
I – IV – W sezonie należy wykonać 4 opryski Boni Protect®forte (lub więcej jeśli zajdzie taka potrzeba) poczynając od początku kwitnienia, a kolejne aż do końca zawiązywania i dojrzewania owoców
a) okres kwitnienia wilgotny – 2 × w czasie kwitnienia i 2 × później
b) okres kwitnienia suchy – w pełni kwitnienia 1 × i później 3 × w równych odstępach czasu tak, aby umożliwić dokładne pokrycie preparatem nowych owoców.
 
Plantatorzy borówki wysokiej są szczególnie wyczuleni na sprawy rejestracji, pozwolenia na obrót i stosowania danego preparatu, gdyż borówki są wielokrotnie poddawane szczegółowemu badaniu na obecność pozostałości chemii w owocach. Dlatego poniżej została podana podstawa prawna dla stosowania Boni Protect®forte w uprawie borówki wysokiej w Polsce:

Produkt Boni Protect®forte został zarejestrowany jako preparat wspomagający wzrost i rozwój roślin zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 147, poz. 1033). Do obrotu można wprowadzać nawozy oraz środki wspomagające uprawę roślin, dopuszczone do obrotu w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, jeżeli spełniają wymagania określone w art. 4 ust. 6 w/w ustawy. Boni Protect®forte posiada pozwolenie nr LS 6322-00 Bundesamt für Verbraucherschutz und Lebensmittelsicherheit (Niemcy).
 
Dystrybutorem Boni Protect®forte w Polsce jest:
Koppert Polska Sp. z o. o.
ul. Dąbrowskiego 399
60-425 Poznań
Tel.: 61-842 38 89
Prowadzimy sprzedaż wysyłkową preparatów biologicznych.
Zamówienia składamy telefonicznie lub mailowo: amajewski|koppert.pl| target=_blank|amajewski|koppert.pl
 
Dodatkowych informacji udziela dr inż. Adam Majewski tel. 512 246 772
Artykuł w formacie pdf