Charakterystyka pestycydów stosowanych w rolnictwie

Ochrona roślin to czynności, które mają ustrzec uprawy przed szkodami powodowanymi przez choroby, szkodniki oraz chwasty. Zadanie to wymaga ustalenia czynnika chorobotwórczego, szkodnika czy też chwastu, ustalenia ich szkodliwości oraz metody właściwego zwalczania.

Najefektywniejszą i najbardziej rozpowszechnioną metodą ochrony jest stosowanie środków ochrony roślin, zwanych także pestycydami. Można je podzielić na grupy, w zależności od ich przeznaczenia i sposobu działania:

1. Zoocydy, czyli środki do zwalczania szkodników. Mogą one działać kontaktowo (po zetknięciu się z ciałem szkodnika) lub żołądkowo (po zjedzeniu przez szkodnika części opryskanej rośliny). Przy działaniu kontaktowym bardzo ważne jest dobre pokrycie całej powierzchni preparatem. W praktyce nie zawsze możliwe jest skuteczne pokrycie liści z obu stron, przez co część szkodników unika porażenia preparatem. Skuteczniejsze jest więc działanie żołądkowe. Preparaty takie działają układowo, wnikają do rośliny i przemieszczają się w niej wraz z sokami. Dzięki temu pozostają dłużej w roślinie i docierają do każdej jej części. W przypadku takich preparatów czasami wymagane jest jednak dostarczenie preparatu do korzeni np. przez podlewanie. Wśród zoocydów możemy wyróżnić: insektycydy (do zwalczania owadów), larwicydy (do zwalczania larw), aficydy (do zwalczania mszyc), owicydy (do niszczenia jaj owadów i roztoczy), akarycydy (do zwalczania roztoczy), nematocydy (do zwalczania nicieni), rodentycydy (do zwalczania gryzoni), moluskocydy (do zwalczania ślimaków), atraktanty i repelenty (do przywabiania lub odstraszania szkodników) oraz feromony (związki zapachowe swoiste dla danego gatunku zwierząt, najczęściej są to związki informujące o obecności płci odmiennej danego gatunku).

2. Fungicydy, czyli środki grzybobójcze. Istnieją dwa sposoby stosowania fungicydów. Pierwszym z nich jest stosowanie prewencyjne, czyli regularne stosowanie preparatu, kiedy nie są widoczne jeszcze objawy choroby. Zabieg ten zapobiega kiełkowaniu zarodników grzybowych i tworzy warstwę chroniąca przed wystąpieniem choroby. Taki zabieg powinien być zazwyczaj powtarzany co kilka dni z uwzględnieniem warunków pogodowych. Jeśli dojdzie do wystąpienia choroby konieczne jest zastosowanie środków interwencyjnych. Fungicydy te działają wgłębnie lub układowo, zabijając lub hamując rozwój patogena. Taka ochrona jednak jest możliwa w przypadku dość wczesnego zauważenia objawów.

3. Bakteriocydy, czyli środki bakteriobójcze. Są nieliczną grupą, głównie oparte na substancjach miedziowych. Stosowane są zapobiegawczo, najczęściej wczesną wiosną. Zapobiegają wystąpieniu bardzo groźnych chorób szczególnie w sadach. Brak ochrony antybakteryjnej w sadach może powodować zamieranie całych drzew.

4. Herbicydy, czyli środki do zwalczania chwastów. Podobnie jak w przypadku zoocydów, herbicydy mogą działać kontaktowo uszkadzając bezpośrednio opryskane części roślin. W takim przypadku chwasty, w zależności od gatunku i porażonej części roślin mogą się regenerować. Natomiast preparaty układowe wnikają do roślin i przemieszczają się do wszystkich jej organów hamując procesy życiowe. Jest to szczególnie ważne przy ochronie przed chwastami tworzącymi podziemne rozłogi i zdolne od rozprzestrzeniania się poprzez system korzeniowy (np. perz właściwy). Inną ważną cechą działania herbicydów jest ich selektywność w stosunku do poszczególnej grupy roślin. W zależności od substancji czynnych preparatu mogą zwalczać poszczególne chwasty, wykorzystując ich właściwości biologiczne, np. chwasty jednoliścienne, dwuliścienne, rumianowate itd. Herbicydy nieselektywne niszczą wszystkie rośliny. Przeznaczone są więc do stosowania w określonych miejscach na polu (międzyrzędzia) lub terminie, np. przed wschodami rośliny uprawnej. Oprócz nalistnego stosowania herbicydów możemy zastosować tzw. herbicydy doglebowe, które pobierane są przez korzenie i liścienie kiełkujących chwastów.

5. Inne, jak:
- regulatory wzrostu i rozwoju roślin (defolianty- do odlistniania roślin, desykanty- do wysuszania roślin, defloranty- do usuwania nadmiernej ilości kwiatów),
- adiuwanty- wspomagające działanie innego środka.

6. Biopreparaty i organizmy żywe. Są to środki ochrony roślin oparte na żywych organizmach (nicieniach, bakteriach, grzybach, wirusach). Wykorzystują naturalnych wrogów agrofagów. Przykładem jest wykorzystanie roztoczy dobroczynka szklarniowego, który żywi się przędziorkami. Metody oparte na biopreparatach są coraz częściej stosowane, ze względu na mniejsze zagrożenia dla zdrowia człowieka, zwierząt i środowiska.

Najważniejszymi cechami, jakimi powinny charakteryzować się wszystkie środki ochrony roślin są:

• dużą toksycznością w stosunku do organizmów szkodliwych,
• małą toksycznością w stosunku do pozostałych organizmów, głównie roślin chronionych, organizmów wodnych i człowieka,
• odpowiednią trwałością potrzebną do dostatecznego zniszczenia organizmów szkodliwych
• podatnością na degradacje, czyli rozkład w środowisku.
  
  Skuteczność zastosowania ochrony chemicznej jest zawsze zależna od kilku podstawowych elementów, takich jak: dobór i dawka preparatu, termin wykonania oraz warunki pogodowe przed, podczas i po wykonaniu zabiegu. Informacje te zawarte są w etykietach- instrukcjach stosowania każdego preparatu. Należy pamiętać o przeczytaniu jej przed zastosowaniem zabiegu i zapewnienie optymalnych warunków jego wykonania, co spowoduje wysoką skuteczność ochrony.
  
  Jacek Jatczak