Polska marnuje dużo żywności?
W 2018 roku zapobieganie marnotrawieniu żywności zajmuje ważne miejsce w programie Komisji Europejskiej, nie tylko dlatego, że marnotrawienie żywności jest pośrednio przyczyną zwiększonej emisji CO2, ale w równym stopniu spełnia cel UN 12 zrównoważonego rozwoju (odpowiedzialna konsumpcja i produkcja). Aby osiągnąć ten cel, Komisja Europejska wspiera różne inicjatywy, np. ustanowienie wspólnej metodologii pomiaru marnotrawienia żywności w państwach członkowskich. Jest to konieczne, ponieważ dane te są obecnie zbierane w sposób rozbieżny przez państwa członkowskie, co powoduje, że często są niekompletne i nie nadają się do porównań. Również w Polsce uwagę przyciągnęła wielkość odpadów żywnościowych.
Najnowsze obszerne dane na temat marnotrawienia żywności (które nadal należy interpretować z ostrożnością) pochodzą z 2006 roku i są objęte sprawozdaniem z 2010 roku BIOIS. W niniejszym raporcie szacuje się, że Europejczycy marnują około 89,3 miliona ton żywności rocznie. Polacy z tej wielkości marnują około 9 milionów ton. Polskie gospodarstwa domowe marnują 2 miliony ton żywności rocznie, czyli szacunkowo 54 kg na obywatela polskiego rocznie (średnia europejska szacowana jest na 76 kg na osobę rocznie). Z tego powodu, według polskiego Ministerstwa Środowiska, średnia polska rodzina czteroosobowa rocznie traci 2500 złotych.
Polska osiąga stosunkowo wysokie wyniki w zakresie marnotrawienia żywności ogółem i zajmuje 5. miejsce wśród europejskich państw członkowskich. Przyczynia się do tego rankingu także duży przemysł spożywczy.
Uważa się, że generowanie odpadów żywnościowych jest spowodowane wieloma czynnikami. Podkreślany jest brak zrozumienia oznaczeń dat. Według Eurobarometru w 2015 roku "Najlepiej spożyć przed datą" rozumiany jest przez 24 proc. Polaków (średnia europejska wynosi 47 proc.). O "należy spożyć do daty" (przydatności do spożycia) mówi 57 proc. Polaków (średnia europejska wynosi 40 proc.). Może to jednak również sugerować, że Polacy interpretują każdą datę wydrukowaną na opakowaniach żywności jako datę ostatecznego spożycia. Na pytanie, kto jest odpowiedzialny za zapobieganie marnotrawieniu żywności, najbardziej odpowiedzialną grupą byli konsumenci (65 proc. polskich respondentów, 76 proc. średnia europejska).
Inne przyczyny marnotrawienia żywności to złe planowanie zakupów, standaryzowane wielkości porcji w lokalach gastronomicznych, operacja zarządzania zapasami, nadprodukcja żywności, uszkodzenia opakowań na poziomie produkcji i nieodpowiednie warunki przechowywania w łańcuchu żywnościowym.
Zachowanie konsumentów w Polsce wobec marnowania żywności zostało przetestowane w badaniu z 2018 roku zleconym przez Tesco. Odpady żywnościowe zdarzały się dla 62,7 proc. osób co najmniej raz w miesiącu. Częstotliwość wyrzucania żywności wynosiła 20 proc. (respondentów) miesięcznie, 32,1 proc. tygodniowo i 10,4 proc. dziennie. Tesco opublikowało również własne roczne ilości odpadów spożywczych. W latach 2017-2018 firma nie sprzedała 1,12 proc. ton żywności. Z tego jedzenia 36 proc. wciąż nadawało się do spożycia przez ludzi. Z tej nadwyżki 51 proc. trafiało do dotacji lub skończyło jako pasza dla zwierząt.
Problematyka marnotrawienia żywności w Polsce jest coraz częściej zauważana. Podczas Forum Ekonomicznego 2018 w Krynicy odbyła się dyskusja panelowa na temat marnotrawienia żywności. Z dyskusji tej wynika, że polski przemysł generalnie troszczy się o marnotrawienie żywności, jednak wciąż bardziej liczy się ekonomika.
Ponadto w Polsce podejmowanych jest wiele lokalnych inicjatyw mających na celu walkę z marnotrawieniem żywności. Najbardziej znane to chyba 32 polskie banki żywności (Banki Żywności), które docierają do 2 mln osób rocznie. Innymi małymi inicjatywami są Outlet Spożywczy, platforma internetowa sprzedająca żywność pod koniec okresu przydatności do spożycia, Kawiarnia Kryzys w Warszawie i inne. Temat marnotrawstwa żywności jest coraz częściej podejmowany przez organizacje pozarządowe i sektor prywatny, co skutkuje kampaniami promocyjnymi i wydarzeniami dla społeczeństwa, takimi jak tegoroczne targi zero odpadów 2018 (po raz pierwszy w Warszawie), publiczne wydarzenie poświęcone ograniczeniu marnowania żywności w trakcie gotowania (podczas cyrkulacyjnego tygodnia gospodarczego 2018 w Warszawie), czy dzielenie się jedzeniem (kampania społeczna).
Istnieje kilka inicjatyw legislacyjnych mających na celu ograniczenie marnotrawienia żywności. Pierwszą z nich jest nowelizacja artykułu 43 ustawy z 11 marca 2011 r. W efekcie tego, darowanie żywności zostało zwolnione z podatku VAT.
Kilka lat później, w 2016 roku do sejmu trafiła propozycja polskiego prawa o marnotrawieniu żywności. Więksi detaliści (> 250 m2) (stosując się do kilku innych wymogów) staną wobec nowych obowiązków wynikających z nowego prawa. Detaliści musieliby zawierać umowy z organizacjami pozarządowymi lub organizacjami żywieniowymi, aby przekazywać żywność. Powinni także organizować doroczną kampanię edukacyjną na temat marnotrawienia żywności we współpracy z organizacją pozarządową. Jeśli okaże się niezgodny z wymaganiami, zostanie nałożona grzywna za niepodawane kilogramy odpadów żywnościowych, a także grzywna za brak umowy z organizacją pozarządową.
Memorandum wyjaśniające wspomina o wprowadzeniu prawa, ponieważ handel detaliczny odpowiada za około 5-10 proc. polskich odpadów żywnościowych. Wskazuje to również na słabszą stronę wniosku, ponieważ skupia się zbytnio na zapobieganiu marnowaniu żywności na poziomie detalistów, podczas gdy większość marnotrawienia żywności występuje na poziomie konsumenckim. W 2018 roku Ustawa wciąż czeka na decyzję Sejmu.
Innymi instrumentami prawnymi, które mają wpływ na marnotrawienie żywności, jest Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2022, Krajowy Program Zapobiegania Odpadom 2014 (oba mające na celu zmniejszenie ilości odpadów żywnościowych). Ponadto marnotrawienie żywności przez gospodarstwa domowe jest wymieniane w miejskim Programie Zrównoważonego Rozwoju w Warszawie 2017-2020, a miasto Wrocław promuje kompostowniki dla gospodarstw domowych.
